محیط بصری واقعیت مجازی به‌عنوان یکی از فناوری‌های روز دنیای مجازی که جایگاه ویژه‌ای در علوم مختلف و به‌خصوص معماری یافته است، ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺼﺮی واﻗﻌﯽ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﮐﺎرﺑﺮان رقم می‌زند. با توجه به گسترش روزافزون استفاده از فناوری واقعیت مجازی، بررسی ادراک بصری مخاطب به‌عنوان یکی از مباحث کلیدی رابطه انسان-محیط، در این فناوری در راستای شناخت و ارتقای قابلیت‌های آموزشی، پژوهشی و طراحانه آن در حوزه معماری بسیار دارای اهمیت می‌باشد. بر این اساس، هدف این پژوهش، بررسی قابلیت ادراک بصری محیط در سیستم واقعیت مجازی از طریق مقایسه تطبیقی ادراک محیط به دو صورت مستقیم و استفاده از فناوری واقعیت مجازی می‌باشد. روش تحقیق این مقاله، تجربی، با اقدامات شبیه‌سازی و به سیاق پیمایشی با رویکردی کمی می‌باشد؛ به‌طوری‌که مخاطبان به دو صورت الف) مستقیم و ب) با استفاده از عینک‌های واقعیت مجازی در زمان مشخص، فضا را تماشا کرده و سپس مورد پیمایش قرارگرفته‌اند. به همین منظور، ابتدا با مشورت متخصصین، مؤلفه‌های ادراک بصری از طریق بررسی ادبیات موضوع، تبیین شده‌اند. سپس فضایی متناسب با این مؤلفه‌ها و با توجه به دسترسی‌ها و محدودیت‌های پژوهش انتخاب‌شده و از طریق دوربین‌های ۳۶۰ درجه، فیلم‌برداری شده است. جامعه آماری این پژوهش با توجه به تخصصی بودن مؤلفه‌های ادراک بصری، از بین دانشجویان رشته معماری از دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تهران و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی انتخاب‌شده‌اند. پایایی پرسشنامه بر اساس تکنیک آلفای کرومباخ و روایی محتوایی بر اساس نظر متخصصین مورد تأیید قرارگرفته است. درنهایت بر اساس متغیرهای پژوهش و داده‌های پیمایش و بر مبنای سطوح مختلف ادراک، مدل مقایسه‌ای بین ادراک بصری مستقیم و ادراک بصری توسط فناوری واقعیت مجازی توسط نرم‌افزار LISREL تبیین شده است. نتایج حاصل از این مدل می‌تواند نقاط قوت و ضعف ادراک بصری توسط فناوری واقعیت مجازی نسبت به ادراک بصری مستقیم را در ابعاد و سطوح مختلف نشان دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد که مخاطب در ادراک از رنگ، حضورپذیری، میزان زیبایی فضا، تصویر ذهنی، جهت‌یابی، انعطاف‌پذیری، تداعی معانی، توقع فرد از فضا، تنوع، پیچیدگی و دلپذیری بصری به‌وسیله واقعیت مجازی نسبت به ادراک مستقیم داده‌های بیشتری را دریافت می‌کند. اما داده‌های دریافتی مخاطب در ابعاد و اندازه‌ها، تناسب تشخیص فضا و خوانایی با واقعیت مجازی کمتر از ادراک مستقیم و بدون واسطه می‌باشد. بر اساس یافته‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد واقعیت مجازی در سطوح احساسی، تفسیری و ارزش‌گذاری قابل‌اعتماد است و تنها در سطح شناختی نمی‌تواند ادراک حقیقی را شبیه‌سازی مطلوب کند.