در عصر صفوی، تحت تأثیر مکتب اصفهان و به ویژه رواج و گسترش اندیشه‌های معنایی شیعی، نقش مخاطب در ادراک فضا اهمیت عمده‌ای یافت که این مهم در ساخت بناهای متفاوت از جمله مساجد این دوره، آشکار است. در مسجد شیخ لطف الله، علاوه بر توجه به اهمیت نقش مخاطب، فرآیند شرکت دادن او در جریان ادراک فضا و درگیر کردن حرکت او با کانسپت معماری نیز قابل مشاهده است که این امر از طریق ایجاد تعادل پویا صورت گرفته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی، به بررسی جایگاه مسجد شیخ لطف الله از منظر فرآیند فکری در طراحی پیوسته معماری و شهر می‌پردازد. مسئله آغازین این پژوهش، بررسی دلایل عدول این بنا از ارزش‌های غالب معماری ایرانی از جمله تقارن و تعادل محوری و گرایش به نوعی تعادل ناپایدار در طراحی است. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که این بنا با هدف ایجاد رابطه‌ای جدید میان مخاطب، به عنوان فاعل شناسا و ایجاد فرآیند ادراکی پیوسته میان شهر و بنا، به طرح تعادل ناپایدار در طراحی پرداخته تا زنجیره پیوسته‌ای را از تجارب بیرونی فرم و تجارب درونی فضا شکل داده و مخاطب را در کنشی فعال با مفاهیم درونی ساختمان درگیر نموده و او را به جزیی از این فرآیند ادراکی بدل سازد. فایل کامل این مقاله به صورت رایگان قابل دانلود است.