گزارش اختصاصی نوین شهرساز، زهرا قریشی؛ هرساله با نزدیک شدن به فصول سرد سال، فضای رسانه ای هم مانند فضای کلان شهرها عبارت وارونگی هوا را تجربه می کنند.
به طور معمول در لایه اولیه جو با افزایش ارتفاع، دمای هوا کاهش می یابد، بنابراین در شرایط عادی ، هوای مجاور سطح، گرمتر و سبکتر از لایه های بالایی است و به راحتی می تواند به سمت بالا صعود کند و جابه جا شود. اما در ماه های سرد سال وضعیت برعکس است، در این شرایط هوای سردتر و سنگین تری در مجاورت زمین ساکن است و لایه ای از هوای گرم روی آن قرار می گیرد. در چنین شرایطی، پایداری هوا ایجاد می شود وحرکت صعودی و جابه جایی هوا صورت نمی گیرد و موجب افزایش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و نواحی صنعتی می شود که به آن وارونگی دما (اینورژن) گفته می شود.
بخشی از آلودگی مانند سایر کشورهای جهان ناشی از ازدیاد جمعیت، استفاده از سوخت های فسیلی، ترافیک سنگین، زیاد بودن وسایل نقلیه فرسوده، گسترش نامناسب صنایع و بی توجهی به مکان یابی صنایع می باشد و بخش دیگر آلودگی مربوط به وضعیت توپوگرافی و جغرافیایی شهر تهران می باشد که در دامنه جنوبی ارتفاعات البرز واقع شده و از شمال و شرق به وسیله کوه های بلند محصور مانده است. این عامل باعث می شود که همه آلایندهها در شهرباقی بمانند.
همچنین تأثیر اقلیمی مانند بادهای آرام و پایداری هوا به همراه کمبود نزولات جوی و وارونگی هوا در تشدید آلودگی هوای تهران بسیار موثر می باشند. درواقع پایداری جوی ناشی از وارونگی دما یکی از مهم ترین علل افزایش پتانسیل آلودگی هوا بخصوص در کلانشهرها است.
در زمان هایی که ارتفاع اینورژن به سطح زمین نزدیکتر می شود، بر شدت میزان آلودگی هوا افزوده می شود.
مطالعات مختلف نشان می دهد که ۹۰درصد موارد از روزهای آلوده، وارونگی دمایی وجود داشته است و وارونگی بسیار شدیدی در فصول پاییز و زمستان در شهر تهران رخ داده است. این وضعیت سبب شده که آلایندهها در نزدیکی سطح زمین متراکم شده و به دلیل رکود هوا قابلیت جابهجایی و انتقال به سطوح بالاتر جو را نداشته باشند؛ بنابراین در هنگام وارونگی بیشتر ایستگاه ها در سطح استان تهران دارای آلودگی شدید بوده اند.
بسیاری از شهرهای ایران بنا به دلایل دیگری با پدیده وارونگی هوا ارتباط بیشتری دارند که این دلایل شامل موارد ذیل می باشد:
-اختلاف زیاد دمای هوا در شب و روز
- نبود بادهای تند در فصول سرد
- ساخت صنایع سنگین عمدتاً در غرب شهرهای بزرگ که جریان هوا هم غالبا از غرب به شرق است.
دلایل ذکر شده در بالا ناشی از ضعف مدیریتی نمی باشد اما پاره ای از عوامل وجود دارند که از عدم مدیریت صحیح نشأت میگیرند و نیازمند هزینه کمتری نیز برای رفع آن می باشند ازجمله این عوامل:
۱)نبود حمل و نقل عمومی متناسب شهرها؛ شهرهای بالای یک میلیونی ایران هنوز هم مترو ندارند و اغلب هم جوابگوی نیاز مردم نیست.
۲) استفاده از خودروهای پر مصرف با سوخت فسیلی؛ هنوز در ایران خودروها به طور میانگین سه برابر خودروهای اروپایی مصرف سوخت دارند.
۳) ساعات کاری نامتناسب با فصول؛دقیقا زمانی که این پدیده مستعد تشکیل است بیشترین ترافیک نیز به وجود می آید.
منابع آلاینده تقریبا در تمام استان تهران قرار گرفته اند اما راه حلی که برای کنترل و مدیریت این منابع در نظر گرفته می شود عبارتند اند از:
۱- اجرای سیاست ممنوعیت فعالیت صنایع آلاینده در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران.(البته زمان بر است.)
۲- انتقال صنایع آلاینده به خارج از شهر و جایگزین کردن سوخت های پاک
۳- از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، بالاخص خودروهای سنگین، که عامل اصلی حجم قابل توجهی از آلودگی هوای تهران هستند.
۴- توسعه حمل و نقل عمومی