ژئومورفولوژی:

ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال ناهمواری‌های زمین است.واژه ژئومورفولوژی؛ از زبان یونانی گرفته شده و از سه جز Geo به معنی زمین،  Morphe به معنی شکل و Logos به معنی شناسایی ترکیب یافته است.

دید کلی ژئومورفولوژی:

ژئومورفولوژی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سیستماتیک اشکال ناهمواری‌ها و نهشته‌هایی است که موجب تعیین سن آن‌ها می‌شود و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواری‌ها و بالاخره شناسایی فرآیند‌ها و محیط مورفوکلیماتیک هنگامی که ناهمواری‌ها را بوجود آورده‌اند، مورد توجه است. همچنین ژئومورفولوژی از مطالعات آماری برای بررسی اشکال ناهمواری‌ها بهره می‌گیرد و سعی دارد در تحول ناهمواری‌های زمین علیرغم پیچیده بودن مساله دینامیک طبیعت، سهم فرآیند‌های مختلف ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگ‌ها و ساخت زمین و تغییر شکل‌های تکتونیکی و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد. ژئومورفولوژی بیشتر به پدیده‌های سطح زمین توجه دارد؛ یعنی ریخت یا چهره زمین را مطالعه می‌کند؛ به همین دلیل این علم ارتباط بسیاری با زمین‌شناسی دارد و تحت تأثیر یافته‌های علم زمین‌شناسی است. چرا که ریخت یا شکل ظاهری زمین، تبلور اتفاقات درون زمین است.

البته زمین‌شناسی بیشتر به اعماق و لایه‌های درونی زمین می‌پردازد، اما ژئومورفولوژی فرآیندهای بیرونی یا سطحی زمین را مطالعه می‌کند. به‌طور کلی ژئومورفولوژی دانش شناسایی اشکال ناهمواری‌های زمین است و به مطالعه علمی ویژگی‌های هندسی سطح زمین می‌پردازد. اگرچه ویژگی‌های هندسی سطح زمین عموماً به آن دسته از شکل‌های سطح زمین محدود می‌شود که در سطح دریا یا در بالاتر از سطح دریا توسعه یافته‌اند، اما ژئومورفولوژی همه ویژگی‌ها یا جنبه‌های سطحی مشترک بین قشر جامد زمین یا سنگ‌کره، آب‌کره و هواکره را در بر می‌گیرد. به این ترتیب در ژئومورفولوژی نه تنها شکل‌های سطحی قاره‌ها و مناطق حاشیه آن‌ها، بلکه ناهمواری‌ها و شکاف‌های کف دریا‌ها و اقیانوس‌ها نیز بررسی می‌شود. به علاوه مشاهده سطح ماه و مریخ و دیگر سیاره‌ها ، از نزدیک و با استفاده از ماهواره‌ها ، سبب شد که ژئومورفولوژی به بررسی جنبه‌های خارج از سطح زمین نیز بپردازد و بر گستره مطالعاتی خود بیفزاید. دانش ژئومورفولوژی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سامان‌مند اشکال ناهمواری‌ها و نهشته‌هایی است که موجب تعیین سن آن‌ها می‌شود و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواری‌ها و بالاخره شناسایی فرایند‌ها و محیط ریخت‌اقلیمی که ناهمواری‌ها را بوجود آورده‌اند، مورد توجه است و نیز، ژئومورفولوژی از مطالعات آماری برای بررسی اشکال ناهمواری‌ها بهره می‌گیرد و تلاش دارد در تحول ناهمواری‌های زمین، علی‌رغم پیچیده بودن مسئله دینامیک طبیعت، سهم فرایند‌های گوناگون ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگ‌ها و ساخت زمین و تغییر شکل‌های زمین‌ساختی و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد.

انواع ژئومورفولوژی:

• ژئومورفولوژی ساختمانی

ژئومورفولوژی ساختمانی از ماهیت سنگ‌ها و طرز قرار گرفتن آن‌ها و پدیده‌هایی که از عمل تکتونیک (مانند خمیده گی‌های طبقات، شکستگی‌ها، چین‌ها و…) حاصل می‌شود، بحث می‌کند که می‌توان گفت: قسمت عمده شکل گیری‌های پوسته زمین به وسیله این علم شناخته می‌شوند.

• ژئومورفولوژی فرسایشی

گروه دیگر مانند آب‌های جاری، باد، یخچال‌ها که موجب کنده کاری ناهمواری‌ها گشته و کم و بیش موجب تخریب و از بین رفتن آن‌ها می‌شوند، مطالعه این گونه عوامل، ژئومورفولوژی فرسایشی را تشکیل می‌دهد که گاهی به آن با کمی تفاوت در معنی عبارت ژئومورفولوژی دوره‌ای اطلاق می‌شود.

ژئوسایت (Geosite):

یا به آلمانی ژئوتوپ در علوم حفاظت از میراث زمین شناسی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. ژئوسایت به مکان دارای میراث زمین‌شناسی گویند. از گذشته‌های دور، برای حفاظت از مکانهای ارزشمند و مهم علمی از نظر زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی مکانهایی تعیین و حفاظت شده‌اند که امروزه به نام ژئوسایت نامیده می‌شوند. تنوع زمین‌شناسی کم و بیش در تمامی کشورها وجود دارد. تنوع زمین‌شناسی جزو دارایی‌ها و هویت زمین‌شناسی یک کشور است و نیازمند حفاظت است. بخشی از تنوع زمین‌شناسی، میراث زمین‌شناسی به‌شمار می‌رود که این میراث را ژئوسایت گویند.

ژئوسایتها، ژئومورفوسایتها:

 ژئوسایت ها بهعنوان قسمتهایی از زمین خاکی تعریف میشوند که داراي اهمیت ویژهاي براي تفسیر تاریخ زمین است، موضوع هاي زمین شناسی و ژئومورفیک دارند و به خاطر درك یا بهره برداري انسانی یک ارزش علمی، تاریخی- فرهنگی، روحانی و یا اقتصادي- اجتماعی را نمایش میدهند. ژئومورفوسایتها اجزاء اصلی توسعه ژئوتوریسم هستند، که ارزشهاي خاصی مانند علمی، فرهنگی، تاریخی، زیبایی و اقتصادي اجتماعی، به لطف ادراك انسان به دست آورده اند.

ارتباط ژئوپارک با میراث زمین‌شناسی:

ژئوپارک (یا زمین گردشگاه) محدوده‌ای تحت حفاظت است که علاوه بر غنای ژئوسایتها شامل مکانهای دارای آثار تاریخی، فرهنگی و تنوع طبیعت زنده (اکوسایتها) باشد و با مدیریت کارآمد و آموزش مناسب افراد محلی، با جذب گردشگر با محوریت آموزش تفریحی – تفرجی مفاهیم زمین‌شناسی و محیط زیست به عموم مردم، بتواند با تفسیر مؤثر تمامی جاذبه‌ها به پرکردن اوقات فراغت گردشگران بپردازد چنانچه این اقدامات بتواند به بهبود پایدار وضعیت اقتصادی – اجتماعی ساکنان محلی و در نهایت ملی منجر شود. ازاین رو ژئوسایتها در داخل یک ژئوپارک و در چارچوب قوانین ژئوپارک تحت حفاظت قرار می‌گیرند.

ارتباط جامعه محلی و ژئوسایت:

مشارکت فعال مردم در امر حفاظت، اصل اساسی برای موفقیت برنامه حفاظت از میراث زمین‌شناسی و میراث ژئومورفولوژیک است شود.

ژئو پارک:

ژئوپارك در لغت به معني «پارك زمين شناسي» و در معنا عبارت است از منطقه اي با وسعت كافي كه مرزهاي آن به وضوح مشخص شده و چندين پديده بارز زمين شناسي (ميراث زمين شناسي) در محدوده آن قرار گرفته باشد. اين محدوده بايد بتوانددر توسعه اقتصادي جوامع پيرامون نقش موثري ايفا نمايد.ژئوپارك ممكن است علاوه بر پديده هاي زمين شناسي از آثار تاريخي، بوم شناسي و ميراث فرهنگي و طبيعي ديگر نيز برخوردار باشد. ژئوپارك زير نظر يونسكو و توسط بالاترين مقام مملكتي منطقه اي كه ژئوپارك در آن واقع شده است اداره مي شود. هدف از ايجاد ژئوپارك توسعه پايدار مي باشد.كميسيون جهاني محيط زيست و توسعه در كنفرانس (آينده مشترك ما) توسعه پايدار را اينچنين تعريف كرد:

  « توسعه پايدار توسعه اي است كه نياز نسل حاضر را تامين كند بدون آنكه از توان نسل آينده براي تامين نيازهايشان كاسته باشد.»

   ژئوپارك ها زير نظر يونسكو به مراكزي كارآمد براي آموزش محيط زيست، پژوهش و كارورزي در زمينه هاي مختلف علوم زمين تبديل مي شوند.

ژئوتوریسم:

 پدیده نوپایی است که در دو دهه اخیر به ادبیات گردشگری واردشده و مقبولیت جهانی پیداکرده است. طرح این مفهوم در قالب دو شخصیت زمین شناسی و جغرافیا بیان شده است. ژئوتوریسم یک مفهوم به نسبت جدید در صنعت گردشگری است که به تازگی به عنوان یک فرم در حال رشد از گردشگری مطرح شده است. هدف از طرح مفهوم ژئوتوریسم، شناسایی لندفرمهایی است که دارای جایگاه و اهمیت ویژه در توصیف و درک تاریخ سطح زمین هستند،که از ارزش های علمی، اکولوژیکی، فرهنگی، زیبایی و اقتصادی به صورت توأمان برخوردارند و به منظور ادراک و بهره برداری گردشگری انسان مورد بهره برداری قرار میگیرند. در ژئوتوریسم پدیده های ژئومورفولوژیک غلبه بیشتری نسبت به سایر پدیده های زمین شناسی دارند. این مخاطبان نه تنها متخصصان و کارشناسان ژئومورفولوژی و زمین شناسی، بلکه گردشگران عادی و عالقه مندان به طبیعت هم هستند. امروزه بیشتر بازارهای گردشگری تحت تأثیر ژئوتوریسم قرارگرفته است. این موضوع متأثر از فراوانی گردشگرانی است که در پی جاذبه هایی با ماهیت طبیعی هستند که کاملا منحصربه فرد می باشند. به طورکلی گردشگری مرتبط با پدیده های طبیعی پیوند عمیقی با پایداری گردشگری در هر منطقه داشته و به منظور حفظ تنوع، غنای بیولوژیکی و طبیعی محیط، مدیریت این نوع از گردشگری نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. تحقیقات ژئوتوریسم از حدود یک دهه پیش آغازشده است و هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارد؛ بنابراین بررسی پیشرفت های فعلی ژئوتوریسم، منجر به ایجاد یک موقعیت منحصربه فرد برای درک چگونگی اصول علمی آن رشته دنیا می شود. بدون شک پژوهش های جغرافیایی از اهمیت زیادی برخوردار هستند، چراکه درک صحیح از پیشرفت های علمی نیاز به آگاهی از گسترش ایده های نوین در میان جوامع تحقیقاتی ملی و بین المللی دارد.