استان اصفهان با دارا بودن ۱۰۹ شهر از بزرگترین نظام سکونتگاه شهری در بین استان‌های کشور برخوردار است. شهرهای استان به دلیل قرارگیری در منطقه کویری، سابقه زیست و سکونت، وجود محدودیت‌های محیطی همچنین تأثیرپذیری از مسائل کلان در سطح ملی با مسائل فراوانی در ابعاد محیطی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریت شهری روبرو هستند.
«علی هنردان» رئیس اداره طرح‌های توسعه شهری و معماری راه و شهرسازی استان اصفهان با تشریح ده چالش پیشِ رو در نظام شهرسازی این استان اذعان داشت: شهری شدن نظام سکونتگاهی استان اولین چالش پیش رو محسوب می شود در این استان تحولات در حوزه ترکیب جمعیتی مناطق شهری و روستایی طی (سال‌های ۹۰ تا ۹۵) قابل‌توجه است به‌گونه‌ای که نرخ رشد در مناطق شهری ۱.۵۸ درصد و در مناطق روستایی ۲.۶۸- درصد است و امروزه نسبت شهرنشینی در استان به ۸۸ درصد رسیده است. از طرفی فرآیند شهری شدن استان با پدیده حرکت از سمت شهرهای کوچک به سمت شهرهای بزرگ ادامه دارد. علاوه بر این ما همچنان شاهد تبدیل روستاها به شهر هستیم که این موضوع نیز فرآیند شهری شدن را تشدید می‌کند.
وی مهم‌ترین مسائل ایجادشده در چالش شهری شدن استان را برهم خوردن تعادل نظام سلسله‌مراتب سکونتگاهی و توزیع متناسب جمعیت در پهنه سرزمینی استان، کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش قیمت اراضی شهری، تخریب و تغییر کاربری اراضی کشاورزی حاشیه شهرهای بزرگ، بروز پدیده مهاجرت، حاشیه‌نشینی، ناهنجاری‌های اجتماعی، ترافیک، آلودگی هوا و اقتصاد غیررسمی بیان کرد.
اصفهانی شدن شهرها و روستاهای اطراف منطقه کلان‌شهری اصفهان
رئیس اداره طرح‌های توسعه شهری و معماری راه و شهرسازی استان گفت: پدیده اصفهانی شدن نقاط سکونتگاهی مجاور کلان‌شهر اصفهان هرچند از اثرات مثبتی همچون مدیریت منسجم شهری و بهبود وضعیت خدمات‌رسانی برخوردار است اما یکی از چالش‌های مهم شهرسازی استان محسوب می شود. چرا که با الحاق این نقاط به شهر اصفهان شاهد گسترش حاشیه‌نشینی، اسکان غیررسمی و بد مسکنی خواهیم بود.
پیر شدن جامعه شهری استان
وی با بیان اینکه جمعیت استان اصفهان ازنظر ترکیب سنی با افزایش سهم سالمندان به سمت پیر شدن حرکت می‌کند و نسبت آن از متوسط کشور بیشتر است. اذعان داشت: در برخی محلات پایلوت شهر اصفهان به ازای هر ۱۰۰ کودک بیش از ۱۰۰ سالمند وجود دارد. که با کاهش سهم جمعیت فعال شهری ازیک‌طرف شاهد کاهش درآمدهای شهری و از طرف دیگر شاهد افزایش هزینه‌های ناشی از بازنشستگی و تأمین نیازهای سالمندان خواهیم بود. همچنین در حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری نیز نیازهای این قشر بخصوص نیازهای مربوط به کیفیت مسکن و دسترسی به خدمات و فضاهای شهری باید موردتوجه قرار گیرد.
قطبی شدن مناطق و محلات شهری
هنردان تصریح کرد: وجود مسائل اقتصادی ازجمله افزایش نرخ تورم و بیکاری موجب فقر شهری شده و اختلاف طبقاتی ناشی از آن‌ها ضمن تشدید قشربندی اجتماعی باعث بروز پدیده شمال و جنوب شهر شده است.
وی افزود: ازجمله راهکارهای شهرسازی برای برقراری عدالت فضایی می‌توان به اختلاط اجتماعی و اقتصادی از طریق ایجاد تنوعی از گونه‌های مسکن برای گروه‌های مختلف درآمدی در همه محلات و نواحی شهری، توزیع عادلانه خدمات و تسهیلات شهری و توانمندسازی ساکنین محلات و نواحی کم برخوردار اشاه کرد. ولی متأسفانه تاکنون انجام این راه‌کارها در طرح‌ها و ضوابط شهرسازی شهرهای استان کمتر موردتوجه قرارگرفته
وی تاکید کرد: در این چالشِ پیشِ رو مدیریت شهری باید سیاست‌های آمایش شهری را مدنظر قرار داده و برای برقراری عدالت فضایی دست به پراکنش متناسب خدمات و تسهیلات شهری بزند.
افقی شدن شهرها
رئیس اداره طرح‌های توسعه شهری و معماری راه و شهرسازی استان گفت: یکی از شواهد گسترش افقی، وضعیت تراکم‌های ناخالص مسکونی در شهرهاست به‌گونه‌ای که این شاخص در شهرهای استان به‌طور متوسط ۴۱ نفر در هر هکتار است که از حد سرانه‌های پیشنهادی شورای عالی شهرسازی و معماری (حدود ۱۰۰ نفر در هکتار) بسیار کمتر است و این موضوع نشان از پراکنده‌رویی و رشد افقی شهرهای استان دارد. وی ادامه داد: از مسائل و مشکلات چالش افقی شدن می‌توان به وابستگی به خودرو، مصرف بیش‌ازحد انرژی، آلودگی هوا، قطع ارتباط بخش قدیم از بخش جدید و توسعه شهری بدون توجه به میراث معماری و شهرسازی اشاره کرد.
پوک شدن بافت مرکزی شهرها
وی گفت البته که خالی و متروک شدن بافت فرسوده میانی و تاریخی شهرهای استان درواقع روی دیگر سکهٔ افقی شدن شهراست. که می‌توان به افت منزلت مکانی و اجتماعی نواحی مرکزی شهر به‌خصوص بافت تاریخی آن، خروج مالکان قدیمی و جابه‌جایی جمعیت و تبدیل مراکز شهری به مقصد مهاجرت درون شهری اجاره‌نشینان کم‌درآمد، ایجاد پدیده فقر شهری و به وجود آمدن پهنه‌های ناکارآمد شهری بعنوان مسائل و مشکلات این چالش اشاره کرد. او افزود: اولویت ترمیم و بازسازی این بافت‌ها در شهرهای استان قابل‌توجه است.
زغالی شدن برخی شهرهای استان اصفهان
هنردان با بیان اینکه زغالی شدن شهرها اشاره به آلودگی‌های زیست‌محیطی دارد گفت: آلودگی هوا در شهر اصفهان به وضعیت بحرانی رسیده و عواقب آن در درجه اول متوجه ساکنین و در مرحله بعد عاملی در تشدید نوسانات اقلیمی و تأثیرات زیست‌محیطی است. وی ادامه داد: داده‌های بانک جهانی در رابطه با مصرف انرژی نشان می‌دهد بیشترین افزایش در مصرف انرژی زمانی اتفاق می‌افتد که شهرنشینی از مرز ۵۰ درصد گذشته باشد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت بخشی از چالش زغالی شدن شهرها ریشه در چالش‌های شهری شدن و افقی شدن دارد.
وصله‌ای شدن بافت شهرها
وی عنوان کرد: چالش وصله‌ای بودن شهرها درواقع اشاره به مشکل ناهمخوانی بافتهای شهری و به‌طورکلی وصله و پینه‌ای بودن توسعه‌های مختلف زمانی شهرها دارد. و مسائل و مشکلاتی به همراه دارد که برای فائق آمدن از آن در دو حوزه برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری زمینه گرا باید دست به اقدام زد.
شکستنی شدن شهرها
رئیس اداره طرح‌های توسعه شهری و معماری راه و شهرسازی استان با بیان اینکه منظور از شکنندگی شهرهای استان، آسیب‌پذیری آن‌ها در زمان بحران‌ها گفت: آسیب‌پذیری شهرهای کشور در زمان جنگ تحمیلی، وقوع زلزله‌های مهیب و سیل‌های سال گذشته منجر شد جامعه حرفه‌ای و مدیریت شهری کشور به موضوع دفاع پذیری شهرها حساس شود. بحران‌های مزبور همچنین نشان داده شهرهای کشور از دفاع پذیری قابل قبولی برخوردار نبوده و در برابر این تهدیدات مقاوم و تاب آور نمی‌باشند. شهرهای استان اصفهان نیز از این قاعده مستثنا نیستند.
کلنگی شدن شهرها
وی آخرین چالش پیش رو در نظام شهرسازی استان اصفهان را کلنگی شدن شهر عنوان کرد و گفت: این چالش ریشه در بنیان‌های تاریخی اعم از فردگرایی، عدم تعهد شهروندی، عدم شفافیت و همین‌طور شخصی شدن طرح و برنامه‌ها دارد و تنها راه برون‌رفت از آن نیز حساسیت، آگاهی و تعهد بیشتر جامعه محلی به شهر و محیط زیست و برنامه‌های مربوط به آن‌هاست که این امر در سایه آموزش، نهادسازی، شفافیت، بلندمدت نگری و نگاه فرانسلی به امور شهری قابل تحقق است.
