شهرسازی نوین: نوسازی و بهسازی بافت­های فرسوده شهری از گذشته تا کنون رویکردها و فرایندهای متعددی را به خود دیده است. اما پیرو مصوبه مورخ ۱۳۹۳/۹/۱۷ شورای عالی دال بر تغییر رویکرد «فرسودگی» به «ناکارامدی» و تاکید بر رویکرد «بازآفرینی ­شهری» به جای «بهسازی و نوسازی»، سیاست بازآفرینی شهری، به عنوان سیاستی جامع و کامل به منظور ارتقای کیفیت زندگی محله­ ها و محدوده­ های ناکارآمد شهری تعریف شده است. سیاست «بازآفرینی شهری پایدار» اصلی ­ترین و متاخرترین سیاست وزارت راه و شهرسازی در ساماندهی بافت­های ناکارامد شهری است؛ که توامان با لحاظ­ نمودن راهکارهای اجتماعی، اقتصادی، زیست­ محیطی و کالبدی – فضایی در دستورکار مدیریت­ شهری قراردارد. مفهوم بازآفرینی شهری فرآیندی است؛ که به خلق فضاهای شهری جدید با حفظ ویژگی­های اصلی فضایی (کالبدی و فعالیت) منجر می­شود (Roberts & Skyes,2000). کاهش فقر شهری، تحقق حکمروایی شهری، ارتقای تاب ­آوری شهری و ارتقای هویت و منزلت مکانی از اهداف اصلی بازآفرینی شهری است؛ که جامع ­نگری در اقدامات و توجه به تمامی وجوه پایداری در تعریف برنامه­ ها، اتخاذ نگرش فضایی – راهبردی، یکپارچه، بلندمدت، منعطف، فراگیر و همه ­شمولی، شهرنگر و زمینه­ گرا با مشارکت حداکثری تمامی ذی نفعان و ذی نفوذان از اصول اساسی در بکارگیری رویکرد بازآفرینی در شهرها می ­باشند. ناکارآمدی و زوال بافت شهری، با ماهیت پخشایش و گستردگی تدریجی، رفته رفته زوال و نابودی سایر بخش ­های یک بافت شهری را ایجاد می­کند و این زوال در بدنه هویت اجتماعی، کالبدی و اقتصادی و محیطی سایر بافت شهری رسوخ می­ کند، و آنگاه حذف و ازبین بردن زوال، امری دشوار می­ گردد. با پدیدارشدن ناکارآمدی و فرسودگی در بافت­ های شهری، برخی از فضاهای بافت به دلیل خصوصیات کالبدی و اجتماعی بارز، به فضایی فاقد هویت و گمشده در زیست و سکونت ساکنین بافت منجر می­شود. این فضاها به دلیل جای­دادن خشونت، ناامنی، ترس، جرم و … در خود به عنوان فضاهای بی ­دفاع شهری تلقی می ­شوند. عمدتا این فضاها دو جنبه عینی و ذهنی را در بردارند؛ و در اختیار و نظارت کسی نمی ­باشند. اگرچه فضای بی ­دفاع در هر بافت شهری امکان رشد دارد، اما اصولا بافت­ های ناکارآمد به دلیل نفوذ زوال و فرسودگی بیشتر پذیرای چنین فضاهایی می­باشند. از طرفی در رویکرد بازآفرینی شهری، توجه به مردم و نهادهای مردمی و تسهیل­گر از ارکان مهم بازآفرینی­ شهری پایدار است. از این نظر دفاتر تسهیلگری با آگاهی از روندها و نقش ­ها، ساکنین را برای رسیدن به هدف مشترک جلب و در مدار مشارکت و توسعه محلی قرار می­دهند. دفاتر تسهیلگری با بسیج ظرفیت­ های اجتماعی، جذب منابع و بسیج ظرفیت­های مالی موجود، پیگیری تامین زیرساخت­ ها و خدمات محله ­ای؛ بهسازی محیطی و ارتقاء کیفیت عرصه عمومی و … گام­ های اساسی در اجرای رویکرد بازآفرینی ­شهری دارند. شناسایی فضاهای بی ­دفاع شهری، یکی از پروژه­ های محلی در مقیاس خرد با ماهیت اجرایی، کوتاه­ مدت است، که در صورت عملی­ شدن آن همگام با مشارکت و تشریک ­مساعی ساکنین، به دلپذیری و مطلوبیت، اعتماد، مشارکت، باور و رضایت ساکنین می­ انجامد. فرآیند بازآفرینی ­شهری در مقیاس محله، بدون تشریک مساعی ساکنین که از زمان و فضا، پتانسیل و قابلیت ­های بافت محلی و ساکنین آگاهی و اشراف دارند، امری ناشدنی و شکننده می­باشد. ساکنان محدوده ­های هدف بازآفرینی به دلیل آگاهی از فضا و گوشه ­های بلااستفاده و تاثیر عینی و ذهنی این فضاها بر تصور ذهنی ساکنین، می توانند فضاهای بی دفاع را شناسایی و در جهت استفاده مثبت و موثر از آن راهکارهای بهینه و مطلوبی ارائه نمایند. فضاهای گمشده و بی دفاع عمدتا در گوشه ­ها و کنج ­های بافت ­ها، تقاطع­های نابسامان، زیرگذرها و زیرپل­ های فاقد کیفیت محیطی و روشنایی، برخی از بناهای مخروبه، عقب نشینی ­ها و فرورفتگی در اثر اجرای طرح ­های شهری و … را شامل می­شوند. طرح ­ها و پروژه­ های مرتبط با شناسایی فضاهای بی­ دفاع شهری و بازآفرینی آن­ها در راستای کیفیت زیست محدوده هدف، از نمونه برنامه­ های محرک رشد و توسعه در حوزه عرصه باز همگانی است که به خلق فضای شهری جدید، فضاهای بازفراغتی، منجر میگردند. اگرچه راهکارهای موثر در استفاده مجدد از فضاهای بی­ دفاع شهری باید از بطن مشارکت و کنش جمعی ارائه شود، ولیکن قلمروگرایی و نظارت طبیعی، کارکرد محوری، تزریق روشنایی از بدیهی ترین راهکارها و پیشنهادات در بازآفرینی فضاهای شهری بی­ دفاع می­باشند. دفاتر تسهیلگری باید ضمن شناخت محیط با همراهی و حمایت­گیری نمایندگان و ساکنین با استفاده از ابزارسازی و روش ­های مشارکتی موثر به شناسایی فضاهای بی­ دفاع و واجد اولویت برنامه­ ریزی و طراحی بپردازند و در دستورکار برنامه های خود قرار دهند. در صورت برنامه ­ریزی و طراحی موثر این فضاها، بخش اعظمی از مشکلات کالبدی – اجتماعی محله حل خواهد شد، و درصورت تزریق فعالیت و کارکرد به فضا به رونق اقتصادی فضا نیز منجر می­شود.