تعریف کلی جغرافیا:
می توان گفت که جغرافیا در هر دوره ای از تاریخ تعریف خاص خود را داشته است. جغرافیا به دلیل تحرک و پویایی تعریفی که برای همه زمان ها مصداق باشد و مورد قبول همه اندیشمندان آن واقع شود، ندارد.
وظیفه اصلی و نقش مهم تعالیم جغرافیایی مطالعه و کشف رابطه علت و معلولی بین اوضاع طبیعی و جوامع انسانی است . شالوده علم جغرافیا ناهماهنگی و ناپیوستگی های طبیعت است، لذا اگر همه پدیده ها منسجم بودند جغرافیا به وجود نمی آمد. در جغرافیا مفهوم فرهنگ برای جغرافیدان شامل همه پیشرفت ها و تکامل جوامع انسانی از نظر تکنیک و فن، تحقیق و مطالعه، تأسیسات و سازمان های انسانی، سیستم های اقتصادی، مسأله تولید، توزیع و مصرف، بازاریابی، سازمان های سیاسی و عقاید مذهبی است .
در علم جغرافیا پدیده های مورد مطالعه داِئما چه به صورت سریع و آهسته در حال تغییر و تحول هستند. در این علم ما با پدیده ثابت بسیار کم سرو کار داریم. دوقطب علم جغرافیا پدیده های طبیعی و انسانی هستند.در علم جغرافیا مفهوم انسان در قالب و نقش یک عامل محوری ظاهر می شود تا با فرهنگ خویش تضادها را در طبیعت نمایان سازد و گویی به این ناحیه ها مفهوم می بخشد.اهمیت نقش انسان در طبیعت به علت اعتبار دهی جغرافیا می باشد.
عناصر اصلی و محوری علم جغرافیا شامل چهار بعد مهم فضا، مکان، محیط و نقشه است.
جغرافیدان (geographer)کیست؟
پژوهشگری است که زمینه مورد مطالعه او جغرافیا، بررسی محیط طبیعی کره زمین و جامعه انسانی است.
هرچند جغرافیدانان در تاریخ به عنوان کسانی که نقشه های شناخته شده را تولید میکردند معرفی شده اند، ساخت نقشه در واقع زمینه مطالعه نقشه کشی نیست و بلکه نقشه نگاری است که یکی از زیر مجموعه های جغرافیاست .
جغرافیدانان نه تنها اطلاعات مربوط به محیط زیست طبیعی یا جامعه انسانی را مطالعه میکنند، بلکه آنها ارتباط متقابل میان این دو را نیز بررسی میکنند. مثلاً، آنها چگونگی تعاون و همیاری محیط زیست طبیعی را با جامعه انسانی و اینکه چگونه جامعه انسانی خود بر محیط زیست طبیعی تأثیر میگذارد را مورد مطالعه قرار می دهند. جغرافیدانان فیزیکی به مطالعه محیط زیست طبیعی می پردازند، در حالی که جغرافیدانان انسانی جامعه انسانی را مورد مطالعه قرار می دهند. جغرافیدانان امروزی از عوامل اولیه به وجود آورنده سامانه اطلاعات جغرافیایی هستند، که اغلب در استخدام نهادهای محلی، استانی، و سازمانهای دولتی و همچنین در بخش خصوصی توسط شرکتهای زیست محیطی و مهندسی مشغول به کارند .
وظایف جغرافیدان چیست؟
جغرافی دانان برای پی بردن به اصول و روابط موجود در طبیعت از مفاهیم علوم تجربی و علوم پایه)زیست
شناسی-شیمی-ریاضی-زمین شناسی-آمار-فیزیک( در شناخت خود از محیط طبیعی استفاده می کنند. همچنین جغرافیدانان انسانی از علومی همچون علوم سیاسی، علوم اقتصادی، علوم اجتماعی و… در مطالعات خود بر روی جوامع انسانی بهره می گیرند. جغرافیدان وحدت و تجانس پدیده ها را در داخل فضای معین جستجو میکند تا به ارتباط منطقی و علمی آنها پی ببرد. جغرافیدان برای نوع، شکل، تراکم و نقش پدیده ها ارزش بسیار قائل است.
جغرافیدان به مطالعه عمل و عکس العمل بین انسان و محیط طبیعی میپردازد و…
انواع موقعیت در جغرافیا:
- موقعیت ریاضی: این موقع خاص یک شخص، پدیده یا وسیله ای در روی زمین.
- موقعیت خصوصی: طرز قرار گیری و محل استقرار
- موقعیت نسبی (عمومی): دوری و نزدیکی نسبت به پدید ای خاص.مثلا:نزدیکی خوزستان به خلیج فارس.
سیر جغرافیا از آغاز تا به حال به چند دوره اصلی تقسیم می شود که به قرار زیر است:
- گرایش فرهنگ نامه ای: در این دوره گردآوری اطلاعات به وسیله کاشفان و مسافران صورت میگیرد. این اطلاعات به ویژه از سرزمین های کمتر شناخته شده تهیه می شود
- گرایش آموزشی: در این دوره دانش جغرافیا به مدارس، کالج ها و دانشگاه ها راه می یابد. اولین گروه جغرافیا در دانشگاه آلمان شکل می گیرد و در ابتدا اغلب توسط تازه کارها و متخصصان رشته های دیگر مورد مطالعه و توجه واقع می شد.
- گرایش استعماری: گرایش جغرافیا به مسایل استعماری به ویژه در انگلستان ظاهر می شود، در این دوره، سازمان های تجاری جهان به اطلاعات دست اول از کشورها احتیاج داشتند. این اطلاعات گردآوری شده بعدها سنگ بنای آموزشهای جغرافیایی محسوب میشود .
- گرایش تعمیمی: اطلاعات گردآوری شده در دوره های فرهنگنامه ای و استعماری به کار گرفته می شود و با تحلیل این اطلاعات سعی میگردد تا الگوی جهانی تهیه شود.
- گرایش سیاسی: در این دوره جغرافیا در مسایل سیاسی زمان مداخله می کند. بعد از جنگ اول جهانی، آیزایا بومن جغرافیدان معروف، به عنوان مشاور اول و ودرو ویلسون رئیس جمهور آمریکا انتخاب می شود تا در ترسیم مجدد نقشه جهان شرکت فعال داشته باشد .
- گرایش های تخصصی: در دهه های اخیر به علت گسترش سریع علوم، دایره مطالعاتی جغرافیا نیز به طبع آن گسترده تر و پیچیده تر می شود، لذا مانند گذشته یک شخص نمی تواند در همه مسائل جغرافیایی تخصص داشته باشد. پس جغرافیا برای مطالعه هر چه بهتر و دقیق تر به گرایش های تخصصی مانند: گرایش آب و هواشناسی، گرایش جغرافیای سیاسی، ژئومورفولوژی و… تقسیم می گردد.
*نکته: در گرایش های تخصصی به شدت به ایدئولوژی، روش شناختی و مکتب های فلسفی تأکید می شود .
