جغرافیا کاربردی (تعریف، مفهوم و روش های آن)
جغرافیای کاربردی چیست؟ (تعاریف گوناگونی ارائه شده که به شرح زیر هستند)
- شاخه ای کاملا تخصصی از جغرافیا است.
- در جغرافیای کاربردی، جغرافیدان، با مسایلی که عملاً مطرح است روبرو می شود. او نه تنها وضع موجود را بررسی می کند، بلکه چهارچوب جغرافیای آینده را نیز در نظام خاصی ارائه می دهد.
- اصولاً آینده نگری وظیفه مهم جغرافیای کاربردی است .
- جغرافیای کاربردی، برخورد عملی با مشکلات و مسایل ویژه است.
- جغرافیای کاربردی، حل مسایل عملی در قلمرو جغرافیاست.
- جغرافیای کاربردی، کاربرد عملی تحقیقات جغرافیای در برآورد نیازهای ملی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و مهم تر از همه در برنامه ریزی های ناحیه ای و فیزیکی است.
- برنامه ریزی در مورد مکان های جغرافیایی( چه فرهنگی ،چه اجتماعی و چه طبیعی) اساساً وظیفه جغرافیای کاربردی است.
- جغرافیای کاربردی، به کارگیری روش ها و تکنیک های جغرافیایی در تحلیل مسایل مهم، نظیر عقب ماندگی کشورها و نواحی، اضافه جمعیت، استفاده از زمین در شهر و روستا و بالاخره در برنامه ریزی شهری است.
* نکته: در تاریخ علم جغرافیا، شاید برای اولین بار، جان اسکات کلتی عنوان جغرافیای کاربردی را برای اهداف استعماری ، صنعت و بازرگانی به کار گرفت.
با آغاز دهه بیستم میلادی، اغلب جغرافیدانان، جغرافیا را به دو بخش نظری و عملی( کاربردی) تقسیم می کنند.(مثلا: دو گرایش ژئومورفولوژی عملی و ژئومورفولوژی کاربردی در مقطع کارشناسی ارشد و…) در جغرافیای عملی به بررسی معضلاتی نظیر:
مشکلات روز افزون افزایش جمعیت، فقر و بیکاری، حومه نشینی شهری و مشکلات آن، ضرر وزیان های مالی و جانی ناشی از رخداد زلزله، سیل، حرکات توده ای، وقوع خشکسالی و اثرات آن بر حیاط گیاهی و جانوری و …
پرداخته شده و سپس با دادن راهکار هایی سعی در پیشگیری، پیش بینی و کاهش آسیب های موجود است.
مشخصات دو گانه تحقیقات جغرافیا کاربردی کاربردی
- بر طبق تقسیمات و شاخه های اصلی جغرافیا مثلا: جغرافیای شهری کاربردی، آّب و هواشناسی کاربردی ، ژئومورفولوژی کاربردی، جغرافیای روستایی کاربردی، جغرافیای جمعیتی کاربردی و …
- بر طبق قلمروهای مختلف مسایل اجتماعی و اقتصادی جامعه که از شرایط جغرافیایی مکان تأثیر پذیرفته است، نظیر سیاست های جمعیتی، برنامه ریزی های کشاورزی، برنامه ریزی درمانی.
در انجام تحقیقات و بررسی های مربوط به موضوعات جغرافیای کاربردی، جغرافیدان می تواند از علم خویش و با به کار گیری یافته ها و تجریبات دیگران اقدام به پژوهش کند. ولی باید توجه داشت جغرافیدان نمی تواند تنها به یک ایده و تجربه متوسل شده و در قلمرو پژوهش های جغرافیای کاربردی ورود کند. زیرا، مسائل روز جغرافیای کاربردی اغلب تکرار نشدنی، منحصر به فرد بوده و از مسائل روز می باشند، که خود به تنهایی تجربه ای جدید می طلبد و نمی توان تنها به تجریبات گذشتگان در یک موضوع کاملا جدید متکی بود.
نکته: از جغرافیای نظری می توان به عنوان مواد اولیه و بستری برای جغرافیای کاربردی نام برد.
در سالیان گذشته، تاکید بر جغرافیای کاربردی دستاورد های بزرگی برای رشته جغرافیا به ارمغان آورده است.
این دستاورد ها عبارتند از:
- اعتباریابی جغرافیا به عنوان یک شاخه علمی ممتاز در مسیر مطلوبیت بخشیدن به شرایط زندگی جامعه ها
- بالا رفتن سطح اشتغال و تأمین شغل برای تحصیلکرده های رشته جغرافیا
- دستیابی علم جغرافیا به نظریه های دقیق علمی و به کارگیری این نظریه ها به سود جامعه های انسانی
- تأمین هزینه های تحقیقات جغرافیایی از طرف سازمان های دولتی، مؤسسات مالی و سازمانهای مختلف با
توجه به هدف های عملی جغرافیای کاربردی.
برخی جغرافی دانان برای حل مسائل عملی در جغرافیای کاربردی پنج مرحله پیشنهاد کرده اند، که عبارتند از:
- بررسی و پیاده کردن اطلاعات روی نقشه
- تعریف و تفسیر مسایل
- تحلیل مسایل
- فرمولبندی راه حل ها و استراتژی ها .
- انتخاب استراتژی های معین .
در جغرافیای کاربردی، یک جغرافیدان باید ارزش داوری گوناگون را در داخل روش تحقیق خود درجه بندی کند و با انصاف و بی طرفی واقعیت ها را در تصمیمات نشان دهد و برای آن راه حل هایی داشته باشد.در جغرافیای کاربردی نمی توان برای حل مسائل روز در قالب یک طرز تفکر از پیش تعیین شده، به فکر حل مسأله افتاد،چون هر پدیده جدیدی که رخ داده می تواند یک تجربه علمی جدید باشد. بی توجهی جغرافیدانان به مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روز دنیا ، ضرر و زیان های جبران ناپذیری در سالیان گذشته بر بدنه این رشته علمی وارد کرده است. لذا باید جغرافیدانان همواره بکوشند سطح آگاهی های خود را در تصمیم گیری های کلان سیاسی، کشور، منطقه ، مسائل فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی تقویت کنند تا تصمیماتی که در حوزه جغرافیای کاربردی اتخاذ می کنند با شرایط فعلی آن جامعه مطابقت داشته باشد.
*نکته: در جغرافیای کاربردی توان بالقوه ای در پیش بینی و ترسیم آینده مسائل محتلف جغرافیایی وجوددارد.
